Jeszcze pięćdziesiąt lat temu w Polsce do smarowania wszelkich maszyn używano (z drobnymi wyjątkami) smaru ŁT4 oraz oleju maszynowego 40 lub 60. Systemy smarowania były może bardziej skomplikowane (i to nie tylko rozbryzgowe smarowanie przekładni zębatych obrabiarek), ale smarów było niewiele. Niekiedy były to pompki oleju z systemem rurek doprowadzających olej do łożyska, a w niektórych obrabiarkach i maszynach stosowano systemy centralnego smarowania. I co ważne: w innych krajach nie było wtedy dużo lepiej. Dzisiaj wygląda to zupełnie inaczej. Obecnie produkuje się ogromną ilość przeróżnych środków smarnych, często zaprojektowanych dla konkretnego węzła i konkretnych warunków pracy.
Aleksander Łukomski
Zmiany te łączą się z powstaniem tribologii, nauki o procesach zachodzących w ruchomym styku ciał stałych. To stosunkowo młoda dyscyplina nauki powstała w 1966 roku w Wielkiej Brytanii. Wtedy nazwy tribologia użyto po raz pierwszy w raporcie dla rządu o stanie techniki, szkolnictwa i badań w zakresie smarowania maszyn. Przedtem wiedza i doświadczenie dotyczące smarowania były rozproszone w różnych dziedzinach techniki.
Oprócz ośrodków naukowych działających w obszarze tribologii, wiele rodzajów środków smarnych powstaje w koncernach zajmujących się ich produkcją. Są to zarówno typowe środki smarne powszechnego użytku, jak i środki smarne dedykowane do konkretnego rozwiązania konstrukcyjnego, węzła łożyskowego lub pary trącej w specyficznych warunkach pracy. Współcześnie opracowanych jest mnóstwo różnych olejów i smarów plastycznych dla np. temperatur pracy od – 70 °C do nawet + 1500 °C oraz dla różnorodnych obciążeń.
Smary plastyczne
Zdecydowana większość środków smarnych powstaje na bazie oleju mineralnego lub syntetycznego, poprzez ich zagęszczanie i zastosowanie odpowiednich dodatków. Przykładowo środki o konsystencji od półpłynnej do stałej zawierają specjalne dodatki uszlachetniające, zapobiegające utlenianiu, korozji, zwiększające wytrzymałość filmu smarowego, zwiększające przyczepność smaru do powierzchni metali. Zagęszczacz może być np. glinowy – Al, barowy – Ba, wapniowy – Ca, potasowy – K, litowy – Li, sodowy – Na, ołowiowy – Pb. Cechy literowe znajdują się w oznaczeniach odpowiednich smarów. Najbardziej popularne są smary litowe oparte na 12-hydroksystearynianie litu i zagęszczaczu – mydlanym lub niemydlanym bentonicie. Oleje używane do produkcji smarów plastycznych to syntetyczne, estrowe lub silikonowe, lub też mineralne, zagęszczane polimocznikiem.
cały artykuł dostępny jest w wydaniu kwiecień/maj 2020
